Carfan: Alpha

Sefydliad: CBS Torfaen, CBS Pen-y-bont ar Ogwr, Cyngor Caerdydd, Cyngor Bro Morgannwg

1. Beth oedd yr her gyffredinol?

Mae angen brys i ddatgarboneiddio gwres mewn adeiladau er mwyn i Lywodraethau Cymru a’r DU gyflawni eu hymrwymiadau o ran newid yn yr hinsawdd erbyn 2050.  Bydd y daith hon yn cynnwys ôl-ffitio adeiladau gyda mesurau effeithlonrwydd ynni a disodli tanwydd ffosil gyda systemau adnewyddadwy.  Mae angen i benderfyniadau awdurdodau lleol, ar ba ardaloedd preswyl y dylent eu targedu ar gyfer ymyriadau effeithlonrwydd ynni, fod yn seiliedig ar ddata dibynadwy, a all yn aml fod yn anodd eu caffael. O ganlyniad, penderfynodd tîm traws-awdurdod o bartneriaethau cyswllt Infuse archwilio a fyddai’n bosibl datblygu map GIS ar gyfer Prifddinas-Ranbarth Caerdydd (P-RC) a fyddai’n eu helpu i nodi ac ymgysylltu â’r cymunedau a fyddai’n elwa fwyaf o ymyriadau perthnasol.

2. Pa agweddau ar yr her yr ymdriniwyd â hwy yn yr arbrawf (y cwestiwn/cwestiynau ymchwil)? Roedd y prif gwestiwn ymchwil fel a ganlyn;

3. Beth a wnaed i fynd i’r afael â’r her?

Ar ôl mapio’r defnydd o ynni cartref eisoes ar lefel cod post, cyflwynodd y swyddogion cysylltiol Infuse o Dorfaen a Phen-y-bont ar Ogwr eu syniad arbrofi i weddill Cohort Alpha ar ddechrau’r cyfnod arbrofi, gyda swyddogion cysylltiol o Gaerdydd a Bro Morgannwg yn mynegi diddordeb mewn cymryd rhan.

Mewn cyfarfod cychwynnol, lluniodd y tîm gwestiwn ymchwil cyffredinol ar y cyd, a threuliodd beth amser yn archwilio syniadau ar gyfer achosion defnydd posibl, gan ystyried pa ddata ychwanegol fyddai ei angen ar gyfer pob un o’r rhain.  Ar hyn o bryd, roedd tlodi tanwydd yn ystyriaeth sylweddol i dîm y prosiect, a nododd y tîm rai rhanddeiliaid i fynd atynt i gael cipolwg pellach yn y maes hwn (gweler yr adran canfyddiadau isod).  Yn anffodus, effeithiwyd yn wael ar y tîm gan y pandemig, gyda thri aelod o’r tîm yn mynd yn sâl ar ryw adeg neu’i gilydd drwy gydol y cyfnod arbrofi, a arweiniodd at oedi sylweddol yn hynt y prosiect.  Ar adeg ysgrifennu’r adroddiad, roedd y swyddogion cysylltiol i gyd wedi mynegi diddordeb mewn parhau i gymryd rhan, ac roeddent yn ystyried y camau nesaf.

Dysgasant y gall cynrychiolaeth ofodol o ddefnyddio ynni helpu unigolion a chymunedau i nodi ardaloedd lleol sy’n ddefnyddwyr cymharol neu wirioneddol drwm o drydan a nwy, a fydd, yn eu barn hwy, yn helpu i sbarduno gweithredu cymunedol ar ddatgarboneiddio.  Er eu bod yn gweld y data o’r map yn fan cychwyn gwych, maent hefyd yn ymwybodol na fyddant yn gwybod y darlun cywir nes bod rhaglen ymgysylltu â’r gymuned o ddrws i ddrws yn cael ei chynnal.  Un o brif wersi eraill y prosiect yw y gall y map dynnu sylw at feysydd gwastraff ynni i ymarferwyr mewn awdurdodau lleol fel y gellir targedu gwaith ar effeithlonrwydd ynni yn y gymuned yn well.

Drwy ymgysylltu â chydweithwyr y tu hwnt i dîm y prosiect, dysgodd y tîm y gallai’r prosiect mapiau FRESH presennol (sef data sylfaen ar gyfer Strategaethau Ynni Cadarn ar gyfer Tai) eu helpu i nodi aelwydydd sydd mewn perygl o dlodi tanwydd, gan eu galluogi i fod yn gliriach ynghylch ble i ganolbwyntio eu map er mwyn cael yr effaith ychwanegol fwyaf posibl. Er bod mapiau FRESH yn cwmpasu tlodi tanwydd, gallai map y tîm Infuse hefyd helpu i nodi pa rannau o ardaloedd mwy cyfoethog a allai fod yn arbennig o addas i ymyriadau datgarboneiddio.  Dysgasant hefyd y gellir edrych ar yr agendâu tlodi tanwydd a datgarboneiddio ar wahân, er eu bod wedi’u cysylltu’n gryf.

O ran is-gwestiwn y tîm ar ddefnydd moesegol o’r map, canfuwyd bod nodi aelwydydd unigol yn creu materion preifatrwydd anorchfygol, a daeth i’r casgliad na all y map ddefnyddio data mwy na lefel y cod post.

4. Pa agweddau ar Infuse oedd fwyaf defnyddiol wrth fynd i’r afael â’r her?

Cyfunwyd meysydd ffocws Infuse, o wneud penderfyniadau a alluogir gan ddata a chyflymu datgarboneiddio, i effaith fawr gan y swyddogion cysylltiol yn y tîm arbrawf hwn.

Roedd y tîm arbrawf wir yn croesawu’r elfen gydweithredol o Infuse. Roedd y cyfle i gyflwyno syniadau arbrofi i weddill y garfan yn galluogi’r ddau sefydliad a oedd â’r syniad cychwynnol i estyn allan ac ehangu’r cydweithio i gynnwys dau sefydliad arall.

5. Beth oedd y prif wersi a ddaeth o’r cydweithio?

Canfu’r swyddogion cyswllt ei bod yn bosibl ac yn ddymunol iddynt gydweithio ar brosiect traws-awdurdod, hyd yn oed os oedd gan bob un ohonynt resymau gwahanol dros gymryd rhan.

“Canfuom y gall gweithio ar draws ffiniau fod yn gatalydd ar gyfer mewnwelediad a safbwyntiau newydd.”

Canfu’r tîm Infuse fod rhannu data a sgiliau yn arbennig o ddiddorol yn y tîm arbrawf hwn, gydag un awdurdod yn darparu’r data, un arall y dadansoddwr, y trydydd yn darparu’r mewnwelediad i brosiectau tebyg sydd eisoes yn digwydd, a’r pedwerydd yn rhoi ffocws cryf ar foeseg a chyfranogiad cymunedol.

6. Canfyddiadau Allweddol

Dros gyfnod y prosiect, darganfu’r tîm ei bod yn bosibl mapio defnydd ynni ar sail ranbarthol a bu modd cael mynediad a chynnwys y data ar ddefnydd ynni oedd ar goll o ymarferion mapio blaenorol.

Fe wnaethant ddysgu y gall dangos defnydd ynni mewn modd gweledol helpu unigolion a chymunedau i ddynodi ardaloedd lleol sy’n ddefnyddwyr trwm cymharol neu wirioneddol o drydan a nwy, ac a gredant fydd yn sbarduno gweithredu gan y gymuned ar ddatgarboneiddio. Er y gwelant y data o’r map fel man dechrau da, gwyddant hefyd na fydd y gwir ddarlun yn hysbys nes y cynhelir rhaglen ymgysylltu cymunedol drws-i-ddrws. Rhywbeth allweddol arall o’r prosiect yw y gall y map ddangos ardaloedd o wastraff ynni i ymarferwyr mewn awdurdodau lleol fel y gellir targedu gwaith ar effeithiolrwydd ynni yn y gymuned yn well.

Drwy gyswllt gyda chydweithwyr tu hwnt i dîm y prosiect, dysgodd y tîm y gallai prosiect presennol mapiau FRESH eu helpu i ddynodi aelwydydd mewn risg o dlodi tanwydd, gan eu galluogi i fod yn gliriach ble i ffocysu eu map ar gyfer yr effaith ychwanegol fwyaf posibl. Er fod mapiau FRESH yn cynnwys tlodi tanwydd, gallai map tîm Infuse hefyd ddangos pa rannau o ardaloedd mwy ffyniannus allai fod yn neilltuol o addas ar gyfer cynlluniau datgarboneiddio. Fe wnaethant hefyd ddysgu y gellir edrych ar wahân ar weithgaredd tlodi tanwydd a datgarboneiddio, er fod cysylltiad cryf rhyngddynt.

Yng nghyswllt is-gwestiwn y tîm ar ddefnydd moesegol o’r map, canfuwyd fod dangos aelwydydd unigol yn creu materion preifatrwydd na fedrir eu datrys, a daethant i’r casgliad na all y map ddefnyddio data dim manylach na lefel cod post.

7. Y camau nesaf

Roedd gan bob un o’r awdurdodau lleol, a oedd yn rhan o dîm yr arbrawf, eu hachos defnydd arbennig eu hunain ar gyfer y data, a byddant yn awr yn mynd ymlaen i brofi a yw’r map yn gweithio ar gyfer eu hachos defnydd penodol.

Mae sgyrsiau ynghylch a ddylid creu fersiwn sy’n wynebu’r cyhoedd o’r map yn parhau, gyda rhai awdurdodau’n fwy brwdfrydig nag eraill am fanteision posibl fersiwn sy’n wynebu’r cyhoedd. Mae’r tîm arbrofi wedi dechrau archwilio lle gallai fersiwn sy’n wynebu’r cyhoedd o’r map gael ei gartrefu.